ساختمان های میانه یک چهره کریه و ناخوشایند به نام "پله فرار" دارند که بخاطر یک برداشت ناقص و سخت گیرانه از مقررات ملی ساختمان برخلاف شهروندان تهرانی، بر شهروندان میانه ای تحمیل شده است، درحالیکه در همین شهر، سازمان نظام مهندسی و شهرداری میانه در تعامل با هم به راحتی برای یک ساختمان 5 ورودی پارکینگ می دهند، از خانه و مغازه 3 پله به پیاده رو می دهند، درب پارکینگ به بیرون باز می شود، بنای 80 و 90 و 100 درصد به برخی سازندگان می دهند اما در این یک مورد، بسیار سختگیرانه عمل می کنند. این راه پله ها بصورت فلزی در خارج از ساختمان بر سازه اصلی ساختمان سوار می شود تا ساکنین در شرایط اضطراری مانند آتش سوزی بتوانند از طریق آن فرار کنند و نجات یابند. نظام مهندسی ساختمان میانه، شهرداری میانه و سازمان آتش نشانی میانه در این کار دخیل هستند و باید با تعامل با هم این معضل را حذف کنند.
پله فرار در ساختمان های میانه با تکیه بر بند 3ـ5ـ3ـ4 مقررات ملی ساختمان اجبار شده است که می گوید: "ساختمانهای با بیش از ۲۳ متر ارتفاع (تقریباً بیش از ۷ طبقه مسکونی) باید دارای حداقل دو مسیر خروج مستقل باشند." اما این الزام در تهران با ایجاد تهویه فشار مثبت (Positive Pressure Ventilation) حل شده است اما شهرداری و سازمان آتش نشانی میانه و از همه مهمتر دفتر نظام مهندسی میانه، به جای اجبار در راه اندازی این سیستم، شهروندان را دچار هزینه هنگفت کرده و پله فرار را اجبار کرده اند.
این دو، همچنین این اجبار را برای ساختمانهای 7 طبقه و کمتر نیز اجبار می کنند که در دو تصویر زیر ملاحظه می شود. یک ساختمان 5 طبقه و حتی 7 طبقه لازم نیست متحمل چنین هزینه ای شود. دلیل آن این است که یک ساختمان 5 طبقه 15 تا 30 نفر ساکن دارد اما یک ساختمان 10 طبقه که احتمالاً تک واحدی هم نیست، شاید 100 ساکن داشته باشد درحالیکه مساحت راه پله آنها یکسان است و ازدحام و فرار 15 تا 30 نفر با فرار 100 نفر در یک مسیر مشابه، متفاوت است.
از بحرانی ترین معضلات پله فرار در میانه می توان اشاره کرد به:
1ـ چهره زشت شهر با یک سازه فلزی که خارج از حریم ساختمان به آن متصل شده است.
2ـ تأثیر روانی یک شبکه میله ای مانند میله های زندان که در یکی از دو نمای اصلی ساختمان ها نصب شده است و این تأثیر روانی با افزودن میله های بالکن ها (بخاطر داشتن امنیت ناشی از ناامنی پله فرار!) دوچندان می شود.
3ـ هزینه بسیار هنگفتی که بر مالکان و سازندگان تحمیل می شود و علاوه بر سازه فلزی راه پله و حفاظ دور آن، باید سازه ساختمان نیز برای تحمل این سازه و فرار شاید 50 نفر پیش بینی گردد.
4ـ شاید بحرانی ترین معضل در پله فرار، تعبیه اشتباه و خلاف قانون آن در بالکن ها باشد. شهرداری حق ندارد به حریم خصوصی شهروندان تجاوز کند و با در اختیار قرار دادن بالکن آنها در دیدرس همسایگان، علاوه بر سلب آرامش، احتمال سرقت را هم بیشتر کند. شهروندان برای نجات از بخش دوم این ناامنی (سرقت) مجبور هستند کل بالکن خود را مجدداً نرده کشی کنند و برای پله فرار، درب و قفل تعبیه کنند که با فلسفه پله فرار منافات دارد. تردیدی نیست که در لحظه فرار، یافتن کلید برای باز کردن قفل ممکن است سخت باشد. آیا شهرداری حق دارد که بالکن واحدهای یک ساختمان را به هم بدوزد تا هر کسی بتواند داخل واحد دیگری را ببیند یا وارد حریم بالکن و خانه دیگری شود؟!
5ـ معضل مهم دیگر امکان فرار یک کودک 5 ساله یا یک پیر 70 ساله از آنهاست. حتی در شرایط عادی نیز یک جوان 20 ساله با خوف و نگرانی می تواند 30 متر ارتفاع را از این پله ها پایین بیاید و همواره نگرانی از کنده شدن سازه راه پله از سازه اصلی و نیز پایین آمدن از پله های نرده ای دارد که تا کف زمین را می بیند و اصطلاحاً چشمش سیاهی می رود. آیا در لحظه ای که 50 نفر می خواهند از این داربست فلزی به پایین فرار کنند، سازه جواب خواهد داد؟ آیا سرعت فرار افراد یکسان خواهد بود یا ترافیک ایجاد خواهد شد؟
6ـ و اما مهمترین معضل در پله فرار این است که خطری مانند دود و آتش همچنان در ساختمان گسترش می یابد و ساکنین در حال فرار هستند و هیچ روشی برای تثبیت یا کنترل آتش و دود وجود ندارد.
دو پیشنهاد:
1ـ چرا شهرداری تهران که در ایمن سازی و استانداردسازی ساختمان ها همواره پیشتاز است چنین سازه ای بر ساختمان ها تحمیل نمی کند؟ شهرداری تهران با ایجاد سیستم تهویه فشار مثبت، این معضل را حل کرده است. این سیستم با دمیدن هوای پاک به مسیر راه پله اصلی نه تنها هوای پاک را برای ساکنین و فرار کنندگان تأمین می کند بلکه مانع از ورود دود از واحدهای آتش گرفته به داخل راه پله می شود. هزینه این سیستم بسیار اندک است و در همان راه پله اصلی ساختمان اجرا می شود. این سیستم نیازی به هزینه بالای سازه پله فرار ندارد، نیازی به افزودن یک سازه به ساختمان در حریم خارج از ساختمان ندارد، ایمنی و امنیت آن بسیار زیاد است، اجرا و ساخت آن بسیار راحتتر از پله فرار است، نگرانی از فرسودگی سازه یا تحمل نکردن سازه ندارد، استفاده از آن برای کودکان و پیران آسانتر است، امنیت و آرامش خانه ها و خانواده ها حفظ می شود، زیبایی ساختمان حفظ می شود، خوردگی و زنگ زدگی ندارد، طول عمر بیشتر از سازه پله فرار دارد و دهها مزایای دیگری که دارد. در سیستم فشار مثبت، نه تنها ساکنین به راحتی فرار می کنند بلکه دود و آتش در واحد مربوطه تثبیت می شود و امدادگران آتش نشانی به راحتی می توانند وارد ساختمان و واحد مربوطه شوند و کمک کنند.
2ـ ساختمان های جدید به PPV مجهز شوند و پله فرار حذف شود. حتی به تمام مالکان ساختمان های قبلی تکلیف شود که این راه پله ها را از ساختمان بکنند و با هزینه قراضه آن یک سیستم فشار مثبت ایجاد کنند و از دهها مزایای آن بهره مند شده و از دهها خطر پله فرار، فرار کنند.
محمدصادق نائبی کارشناس پایه ارشد سازمان نظام مهندسی ساختمان تهران
